poets from 47th Poetry International Festival Rotterdam
ગતિ
૨) ધરતી એટલી ક્ઝડપે ફરે છે
કે સ્થિર ભાસે.
મેં એ વિશે કહેવા વિચાર્યું
પણ,તારા સાથી વિમાની તરીકે,
પાર્કિણંગ સ્થળ્ના
ચક્કર કાપતા જોવાનું પસંદ કર્યું.
૩) કીડીઓ
સ્થળાંતરના ખોખામાં આવી.
નવું રહેઠાણ
ઘર જેવું અનુભવાવા લાગ્યું.
જે ક્યારેક બીજાનું હતું,તેમ છતાં-ઘર છે.
૪) નવે ઘેર
હરહુન્નરી ભીંત ખોલે
ટપક શોધવા
કહેવામાં એ ગરબડ નથી,
પણ વ્યવસ્થા ઇતર પ્રકારે.
ઝભલાં,અણીયાળી પેન્સીલો
ખોખા પર,વહેતાં લખાણમાંઃ
રસોડૂં/પુસ્તકો/બથરૂમ.
આ ક્ષણે જો કોઇ બીજું પ્રવેશે
તો એ નહીં જાણે કે અમે ગૃહપ્રવેશ કરીએ છીએ કે ખાલી.
૭) એક વિરામ જે પૂર્ણત; કશું ઇતર
થવાની ધાક થઈ જાય.
કપડાં જે આપણે ખોલ્યાં નથી,
બનાવટી મેન્થોલનો સ્વાદ,
એ જગ્યા જ્યાં
છેવટે તેં તારીગાડી મૂકી.
૮) થોડાંક નશા પછી
મિત્રો વિવાદમાં પડ્યાં
ક્યાં શુધી આપણે સ્વયંમને યુવાન સમજીશું.
શો ફેર પડશે એમાં,
તમે ઊંચા નાદે વિચાર્યું,
જો હું શરૂઆતથી જ યુવાન ન હોત.
પછી ધુમ્મસ બળી ગયું.પછી
તમરાં દેખાયાં.
અનુ.૫/૧૮ થી ૫/૨૦/૨૦૧૬
લુઇસ ચાબેઝ ઃ એક મુલાકાત
સાન હોઝે,કોસ્ટા રિકા…” કવિતા શા માટે ઉપયોગી નથી,અને એમાંજ એના મૂલ્યો ગંઠાયેલાં છે” કવિતાની વ્યાખ્યા પૂચાતાં લુઇસ ચાવેસે આ જવાબ આપ્યો હતો.ચાવેસ ( ૧ થી ૩ ફોટામાં દેખાતો) કોસ્ટા રિકામાં અગ્રગણ્ય સર્જક ગણાય છે.એના આંઠ પુસ્તકો છે અને અનેક વખાણ તથા પારિતોષિક મેળવ્યાં છે. સોર વાના ઇનેસ ડ લા ક્રુઝ અને થર્ડ ફ્રે લુઇસ ડ લીયાન કાવ્ય પારિતોષિક મેળવનારની સફળતાએના ૪૨ વર્ષ કરતાં આગળ છે.સાન હોઝેના ઘરમાં પત્નિ અને બે દિકરીઓ સાથે રહેતાં કવિ વિનમ્રતા પૂર્વક અંગ્રેજીમાં ઉદઘાટક મુલાકાત આપવા સહમત થયા.આ, દાદીનું એ ઘર હતું જ્યાં એ ઉછર્યા હતા.મધ્ય અમેરિકાનો લાક્ષણિક રક્તિમ આવાસ પુસ્તકોથી, બાળકોના ચોકઠા બધ્ધ ફોટાથી ખીચોખીચ,આમતેમ ભટકતાં કાળા કૂતરા અને કાળી બિલાડી સાથે.
ટાહલોઃ વિદ્યાપીઠમાં કૃષિવિદ્યા-અર્થશાસ્ત્ર બણ્યા,એ તરફ વળવાનું કારણ,અને તમારા લખાણ,એ વચ્ચે કોઇ સંબંધ ખરો?
લુઇસઃ હું યુવાન હતો-અન્ય સમ-અને શું કરવું નક્કી ન હતું.હું સામાન્ય વિદ્યાર્થી હતો. મારે એક કાકા હતા જે ખેતીવાડી નિપૂણ હતા,અને મને બહુ ગમતા.એમણે કામ વિશે વાતો કરી અને કહ્યું તે મારે ગળે ઊતર્યું.પાંચ વર્ષ પછી,હું સ્નાતક થયો અને માત્ર બે વર્ષ જ કામ કર્યું.બાળક હતો ત્યારથી સાહિત્ય રસિક હતો.વિચિત્રતા એ હતી ઉછરતા મારા ઘરમાં પુસ્તકો ન હતાં અને કળાની કદર ન હતી.મારા મા-બાપ સિનેમાય ન હતાં જોતાં.હું જાણતો હતો મને વાંચવું ગમતું હતું.મને ભાષાવિજ્ઞાન ભણવામાં રસ ન હતો,જે કોસ્ટા રિકામાં સર્જનાત્મક લખાણથી નજીકની ઉપાધિ હતી.મેં ત્યારે જ નક્કી કરી હતી મારી નિયતિ.
ટાહલોઃઅમેરિકા કરતાં કોસ્ટા રિકામાં પ્રકાશિત કરવું જુદુ હોય,તમે શરુવાત કેવી રીતે કરી હતી ?
લુઇસઃ મારું પહેલું પુસ્તક સ્વપ્રકાશન હતું અને મે બસો નકલ છપાવી હતી.એ એક જ વખત મેં ચુકવ્યા હતાં.એ ખૂબ ભયંકર પુસ્તક હતું.પણ મારે માટે એ મહત્વનું હતું કારણ કે મારા નિર્ણયનું એ દૈહિક પ્રતિનિધિત્વ હતું અને હું જાણતો હતો ક્યારેય ક્રૂષિવિદ્યા-અર્થશાસ્ત્ર તરફ પાછો નહીં વળું.હવેથી,મારે સાહિત્ય નજીક જીવવું પડશે. કોઇ એની સાથે એકાકી નથી જીવતું,પણ એ મારું નવું વિશ્વ હતું.પછીના પુસ્તક માટે,હું સ્પર્ધા જીત્યો જેમાં રોકડા તથ પ્રકાશન સામેલ હતાં.હું બીજું ઇનામ ૨૦૦૪માં જીત્યો અને એમાં લગભગ ૨૫૦૦૦ ડોલર હ્તાં જે મારે માટે,કેવળ ‘વાઉ’ હતું.
ટાલોઃ તમારા લોસ અમિગોસ ડ લો અહિન્યોમાંની સમાવિષ્ટતા વિશે કહો.
લુઇસઃ ૧૯૯૭ થી ૨૦૦૪ આ નાનકડું સામયિક મારી પાસે હતું. અમે ૧૧ અંક કર્યાં હતાં.મેં એ આર્જન્ટિનાની સર્જક,આના વાઇસચુક,સાથે કર્યાં હતાં.જેને અહીં મળ્યો હતો.એ મફત હતું અને અમે અનેક યુવા સર્જક પ્રસિધ્ધ કર્યાં હતાં.જેમને કોસ્ટા રિકામાં બહુ મોકા ન હતાં.૨૦૦૩માં આર્જન્ટિના પાછી ગઈ લગ્ન કરવા,એના લગ્નમાં મને આમંત્રણ હતું. હું ગયો અને ત્રણ મહિના રહેવા વિચાર્યું હતું,ત્રણ વરસ રહી પડ્યો. એક અંક અમે ધંધદારી કુસ્તીનો કર્યો હતો,બીજો એક સાન હોઝેમાં સમલિંગી ક્લબ વિશે હતો વિસમલિંગી કાવ્ય વાંચન સાથે.અમે ધમાલ કરી હતી,યુવાન હતાં ને.અમારામાં ઉર્જા હતી,નહીં બાળકો,ના કુટુંબ,ના જવાબદારી.
ટાલોઃ ૨૦૦૯ની લા નોશિયોં સાથેની મુલાકાતમાં તમે કહ્યું હતું જે કંઇ વાંચ્યું તે થાપણ મૂકી જાય.એ કયાં પુસ્તકો હતાં જ્યામ તમે વળીવળી ગયા હતાં?
લુઇસઃ લેટિન અમેરિકન કવિતા કરતાં વધારે આંગ્લ-અમેરિકન કાવ્ય પાસે હું શિખ્યો હતો. મને લેટિન-અમેરિકન કવિઓ ખૂબ ગમે છે પણ એવો સમય હતો મારા જીવનમાં જ્યાં મેં મારા ગમતા લેટિન કવિઓનું સાયુજ્ય રચ્યું હતું, વિલિયમ કાર્લોસ વિલિયમ,અને કેનિથ રેક્ષરોથે સર્જ્યું હતું તે સાથે. મને સરળતા ગમે છે,જે એટલી સહજ નથી.એમણે અઘરા શબ્દ ન હતા પ્રયોજ્યા.એ ખૂબ સંયમી હતા.ખૂબ અસર વિનાનું સર્જન.એ બધાંમાંથીમારો મનગમતો સર્જક હતો સેલિન.જ્યારે હું યુવાન હતો, મને કથા કહેતાં ગીત ગમતાં અને એ રીત હતી અંગ્રેજી શિખવાની,બાબ ડીલન,પિંક ફ્લોઇડ અને ડાયર સ્ટ્રેઇટ.
ટાલોઃ સાન હોઝે તમારા સર્જનમાં પૂર્ણતઃભાગ ભજવતું લાગે છે.તમારું ચોફેર અને તમારું વ્યક્તિત્વ ‘ટિકો’તરીકે તમારા સર્જનને અસર કરે છે?
લુઇસઃ અનેક સ્થાનિક અને મનોવૈજ્ઞાનિક સિમાચિહ્નો છે જેને મારા વિકાસ સાથે સંબંધ છે.એવાં શબ્દો છે જે મેં ઉપયોગમાં લીધાં છે, મારા સ્થાનકમાંથી આવ્યાં છે.કેવળ સ્થાનક જ નહીં મને ઘેરાયેલાં માણસો પણ,મારાં સર્જન સાથે સંકળાયેલાં છે.
ટાલોઃ તમે તમારાં મા-બાપ વિશે ઘણું લખ્યું છે.તમને લાગે છે તમારા સર્જનનું ઘટક ‘કબૂલત’ છે?
લુઇસઃ ક્યારેક.અવશ્ય,એ કબૂલત છે.કાલ્પનિકતા સાથે આત્મવૃત્ત વિપુલ પણે મિશ્રિત છે.મારામાં થોડે અંશે સર્જનશક્તિ સામેલ છે.હું નથી જોઇ શકતો મારામાં ૩૦ ચરિત્રોનું મનિવૈજ્ઞાનિક લક્ષણ સર્જવાનું.હું એ નથી.હું નથી કરી શકતો.આમ મેં જે કઈ લખ્યું તે છે….સત્ય.એ સંભવ્યું વા સંભવ્યું ખૂબ.આત્મિય મારી સર્જન પ્રક્રિયાને.હું થવા દઉં છું રોકી ન શકવાને કારણે.જે કાળે હું લખતો નથી,હું સારું અનુભવતો નથી.હું અશાંત રહું છું.
ટાલોઃ કોસ્ટા રિકાના અગ્રગણ્ય સર્જક તરીકેના ઉલ્લેખ સામે તમારો શો અભિપ્રાય છે?
લુઇસઃ ના,ના. મારે એવું કહેવાનું નથીઆપણે સામાજિકોના વિસ્તારના ભાગરૂપ છીએ.ત્યાંથી તત્વ પણ આવે છે. વાંચ્યું છે તેમાંથી આપણે સર્જીએ છીએ.આપણા સમૂળા વાંચનમાંથી-ગમતું અને અણગમતું. એનો શો અર્થ હશે,યેનકેન? તમને ઘણા લોકો માટે એ સંભળાતું હશે અને ક્યારેક તમે કહેશો,’એ શું’ અને એ ખોટ્ટો વિવેક નથી.હું એ વિશે વિચારવા સમય નથી ફાળવતો.
ટાલોઃ અહીં તમને કવિતામાં કયા વળાંકો દેખાય છે?
લુઇસઃ ત્રણ કે ચાર નવાં સ્વતંત્ર પ્રકાશનો છે.મારા મતે એ તંદુરસ્ત છે.ઇન્ટરનેટે પણ ઘણા સર્જો માટે અખૂટ જગ્યા ખોલી આપી છે.અનેક યુવા સર્જકો એમની કૃતિ પ્રગટ કરે છે.મને એસ્તબાન ચિનચિયા ગમે છે,એ ફોટોગ્રાફર પણ છે. સિલ્વા પિરાનેસી ગમતીલો છે.એમનામાં મને મોટે ભાગે રસ છે.
અનુ.૫/૮ થી ૫/૧૪/૨૦૧૬
2) નાનકડી શેરી
પછી
વરસાદ પડશે
વરસાદ !
સવારે પોપટ બરડ્યો
સામેની બારીમાંથી
દિવસ હતો
વાદળ છાયો આકાશી
કાંકરીના ચોખ્ખા વળાંક
અરવ હસ્તપ્રત
બાળકો ટૂંકાણમાં રમત વિચારે
અને વરસાદ! પોઅપટ બરાડે
બપોરે હવે કોરું
બારી શ્વેત અને દ્વાર
લગભગ ચળકે
ઉપરાંત સ્ત્રીની કાનટોપી
બે શ્વેત
શબ્દ પછી માટે.
અનુ.૫/૧૪/૨૦૧૬
3) વર્ષ બે હજાર
છેવટે અમને ભરખતાં લગીરેક સમય લાગ્યોઃ
બળતણનો કાલ્પનિક ઉપયોગ,
ધૂંધળુ વ્યકરણ
તર્કશાશ્ત્રીઓના આ કે પેલા સંગઠનનું
અમારામાં સબળ હોય તેને
રોકડ ભેટમાં.
કોણ ડામી શકે એકરાગતામાં ઊંચકાયેલા સ્વર?
‘યાત્રા કશું વિસ્તારતી નથી’
મહાન શહીદે કહ્યું,’ સિવાય તમારી રતાશ.’
એ અધિકૃત હોદ્દો હતો
જાહેરાત વગર રોજ સાંજે છ વાગે
પ્રસારિત થતો.
ગીતો માટેનો સમય વહી ગયો હતો.
ઉપરાંત- ચુંબન,શિલ્પ,સેરવો,ટેન્ગો
અને ઇતર વર્તણુકોના
ઉલ્લેખ ચવાયેલી વાતો છે.
ઇશ્વર એમની પાસે છે;
અમારે ભય હતો.
એકજ તફાવત,તમે કદાચ કહ્યું હોત
મેં ભીની આંગળી હવામાં રાખી.
કોણ જીતે એના પર આધારિત
મેં દાઢી કરી વા નહીં.
અનુ.૫/૧૭/૨૦૧૬
4) આ,આવતી અને છેલ્લી સદી
મારા વરે અવકાશી દફન વાંછ્યું છે
એની ઇપ્સા છે હયાતી
જેમ વાસી માંસ દીપડાની સાચવણી
પરિચિત પરસાળે પાછો ફરેલ એ
કદાચ કોઇપણ શક્યતા પસંદ કરશે
પણ દરેક ઓરડા મારાથી ભરપૂર છે
લગ્ન માટે સજ્જ
અનુ ૫/૧૬/૨૦૧૬
5) કાચનું મૃગ
અહીં કાચનું મૃગ
ડાળીઓ તૂટે,ઝાંઘના હાડકાં
શરીર ફરતે પાનખર પાંદડા ફરી વળે
બરફનો ફાંટો નજીક ધસે
લાલ શિયાળ પડછાયો સૂંઘે
પડછાયો વણઅડક્યો કાચના મ્રૂગને અહીં
બરફનો ફાંટો હાડકાં ચાટે,
પાનખર પાંદડાં ભેગાં થાય સ્થળે ટાઢમાં
ઝાંઘ વાંસળી બટકે અને ફાટે
અનુ.૫/૧૦/૨૦૧૬10
read all these in original / english translations on :
Home – Poetry International
47th Poetry International Festival Rotterdam 2 MARCH 2016 Between 7-11 June 2016, join us for the 47th Poetry International Festival Rotterdam, the Netherlands! We’re proud to say we are one of the oldest and largest poetry festivals in the…
poetryinternationalweb.net